Fiilde yapı

https://www.youtube.com/watch?v=AT3rihE9E_k

 fiiller yapı bakımından üçe ayrılır ; basit-türemiş-birleşik

1-basit fiil :

yapım eki almamış ,başka bir kelimeyle de birleşmemiş olan (sadece çekim eki alan) fiillere basit fiil denir.

örnekler:

• ödevlerimizi zamanında yapmalıyız . ( yap-fiili-malı) gereklilik kipi ve -ız 1. çoğul şahıs eki almıştır. kip ekleri ve kişi ekleri çekim ekidir.
• bu yıl şenlikler bir hafta erken olacakmış. ( ol-fiili-acak gelecek zaman eki ve -mış rivayet ekini almıştır. kip ekleri ve ek fiiller çekim ekidir. )

2-türemiş fiiller :

fiil yada isim soylu kelimelere yapım eki getirilerek yapılan fiillerdir. kip ve kişi eki atıldıktan sonra yapım eki almış bir gövde geriye kalır.

örnek:

• okula gelince çok rahatladım.

rahat-la-dı-m (rahat, isim köküdür ''-la'' yapım eki alarak fiil olmuştur)

3-birleşik fiil: 

En az iki kelimenin birleşmesiyle oluşan fiillerdir. Üç ayrı birleşik fiil oluşturulur.

yardımcı fiille oluşan birleşik fiil ; 

Bir ismin ve bir fiilin birleşmesiyle oluşur. ismi fiil durumuna getiren fiile yardımcı fiil denir.

yardımcı fiiller '' etmek,olmak,eylemek,kılmak '' fiilleridir. 

örnekler:

• derslerimize dikkat etmeliyiz.
• bu güne kadar çok sabretti.
• hayat bize zehir oldu.
• son maçı da kaybettik

not:olmak ve etmek yardımcı fiilleri, asıl fiil olarak da kullanılabilir.

örnekler:

• bu yıl kirazlar erken oldu. ( asıl fiil )
• işler yetişince herkes memnun oldu. ( yardımcı fiil )
• bu ev bu kadar eder mi ? ( asıl fiil )    

kurallı birleşik fiiller ;

iki fiilin birleşmesiyle fiillerdir. dörde ayrılır.

1. yeterlilik fiili,
2. tezlik fiili,
3. sürerlik fiili,
4. yaklaşma fiili,

1-yeterlilik fiili ;

bir fiile ''(a)bil,(e)bil'' fiilinin getirilmesiyle oluşur. file yeterlilik anlamı kazandırır. 

örnek :

sana her şeyi anlatabilirim.

beni birazcık olsun dinleyebilirsin.

''(a)bil,(e)bil'' cümleye yeterlilik anlamı dışında olasılık, ihtimal anlamı da katılabilir. 

örnek :

yarın burada olabilirim.

sınavda zor sorular çıkabilir.

yeterlilik fiilinin olumsuzunda , ''(a)bil,(e)bil'' fiilinin ''bil-'' kısmı düşer. (a) kalır.

yapabilirim.( olumlu-yeterlilik )

yapamam. ( olumsuz-yeterlilik )

yeterlilik fiilinin olumsuzu da birleşik fiildir.

2-tezlik fiili :

bir fiille ''(ı-i-u-ü ) ver-'' fiilinin getirilmesiyle oluşturulur. bahsedilen eylemin çabucak gerçekleştiği anlamını taşır.

  örnek: 

bak-(ı)ver-di

dalıveriyoruz

testteki tüm soruları çözüverdi .

olumsuzu: söyleyiverin,söyleyivermeyin/söylemeyiverin

3-sürerlik fiili :

bir fiile ''-(e)gel,-(e)kal,-(e)dur''fiillerin getirilmesiyle oluşur. cümleye sürerlik ve devam etme anlamı katar.

örnek:

ol-agel-mek

gidedurmak

bu türkü böyle söylenebilir.

sürerlik fiilinin olumsuzu yapılamaz.

4-yaklaşma fiili :

fiile getirilen ''-(e)yaz-'' fiili ile yapılır. bahsedilen fiilin gerçekleşmediği ama gerçekleşmeye çok az kaldığı anlamına gelir.

düş-eyaz-dı-m
küçük kız korkudan öleyazmış

yaklaşma fiilinin olumsuzu yapılamaz.

kaynaşıp kalıplaşmış birleşik fiiller : 

birden fazla kelimenin anlamca kaynaşarak, kalıplaşarak oluşturduğu, genellikle deyim halinde olan birleşik fiillerdir.

çok ilginç fikirler ileri sürüyor

annesi onu dört gözle bekliyordu.